Osmanlı Devleti’nin Avrupa Karşısında Gerileme Sebepleri: Bizans Devleti sınırlarında bir uç beyliği olarak ortaya çıkan ve sınırlarını, güçsüz durumda bulunan Bizans topraklarına doğru genişleten Osmanlı Devleti, çok kısa bir süre içinde çağının en güçlü devleti durumuna gelmiştir. Gazâ inanışıyla Rumeli’ye fetihler yapan ve Anadolu’da Türk birliğini sağlayan Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılın ortalarında ihtişamının doruğuna çıkmıştır.
Ancak, kuruluş ve yükselme dönemleri içinde toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilen bir devlet düzeni, sonraki devirlerde iç ve dış sebeplerden ötürü aksamaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin güçlü bir devlet haline gelmesinde dış şartlar müsait olduğu kadar, içeride kurulan düzen de etkili olmuştur. Ancak, devletin gerilemeye başlaması iç ve dış şartlarla ilgilidir.
Osmanlı Devleti’nin gerilemesine yol açan iç faktörleri şöyle özetlemek mümkündür: Bir tarım ülkesi olan Osmanlı Devleti’nde toprak düzeninin ve buna baÄŸlı olarak Tımar sisteminin bozulması önemli bir nedendir. Bunun uzantısı olarak, köylülerden vergi toplama görevinin mültezimlere verilmeye baÅŸlanması, halk ile devlet arasına soÄŸukluÄŸun girmesine ve köylülerin ezilmesine yol açmıştÄ
±r.
Kuruluş ve yükseliş dönemlerinde katı kuralları olan Yeniçerilik ve askerî sistemde meydana gelen bozulmalar, savaşların kaybedilmesine ve devlet için önemli bir gelir kapısının kapanmasına yol açmıştır.
Avrupalı gezginlerin de takdirle belirttikleri, memuriyetlerin lâyık olanlara verilmesi zamanla terk edilerek, önemli memuriyetlere lâyık olmayan kişiler getirilmeye başlanmıştır. Bundan, padişahlık kurumu da etkilenmiş ve başa geçen yeteneksiz sultanlar, devlet idaresinde başkalarının olumsuz yönde etkisinde kalmışlardır. Osmanlı Devleti’ni çağdaşı devletlerden ayıran en önemli özellik olan adalet anlayışı da, sistemin bozulmasından nasibini almıştır.
Bilime ve bilim adamına verilen değerin yerini, kör taassup almış, pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler sadece din eğitimi verilen yerler haline gelmiştir. Eğitim sistemindeki gerilemeye paralel olarak, medrese öğrencilerinin ayaklanmaları da artmıştır.
Avrupa'nın skolastik düşünceyi kırıp bilimsel özgürlüğe doğru hızla yol aldığı dönemde Osmanlı Devleti’nde, skolastik anlayış, devlet ve toplum hayatına hâkim olmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin gelişme dönemi. Avrupa'nın karanlıkta yaşadığı dönemdir. Ne var ki, Osmanlı Devleti zayıflarken Avrupa, sonuçları günümüze kadar devam eden büyük bir gelişme hamlesini başlatmıştır. Rönesans ile kimliğini bulan Avrupa. Reform ile dinî baskıyı ortadan kaldırmıştır. Merkezi devletler feodalitenin kalıntılarını temizleyerek otoriteyi kurmuşlardır.
Ümit Burnu’nun keşfiyle Hindistan ticaret yolunun değişmesi Osmanlı Devleti için olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu durum. Avrupa için yeni bölgelerin keşfedilmesini ve sömürgeci bir zihniyetle buralardaki değerli madenlerin Avrupa’ya götürülmesini, dolayısıyla Avrupa devletlerinin zenginleşmesini sağlamıştır. Meydana gelen değişiklikler sadece Avrupa’nın gelişmesiyle sonuçlanmamış, bu devletlerin Osmanlı Devleti aleyhine büyümelerine de yol açmıştır.
Sanayi Devrimi ve Fransız İnkılâbı’nın getirdiği yeni düşünceler, Osmanlı Devleti aleyhine sonuçlanan en önemli gelişmelerdir. Özellikle Sanayi Devrimi’nin getirdiği yeni oluşumlara ayak uyduramaması Osmanlı Devleti için; ekonomik, ticarî ve bunlara bağlı olarak siyasal sonuçlar doğuran gelişmelere yol açmıştır.
Avrupa ticaret kapitalizmine geçerek başka bölgelerin zenginliklerini Avrupa kıtasına aktarırken, Osmanlı, Avrupa ile rekabet edebilecek bir sanayileşme sürecine girememiştir. Zaten yetersiz olan Osmanlı sanayisinin çökmesine ve Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’ni iktisadi bakımdan yarı sömürge durumuna getirmelerine yol açmıştır.
Osmanlı siyasi sisteminin kendi ülkesinde ekonomik hayatın belirleyicisi olmaktan çıkması, ister istemez siyasal ve toplumsal anlamda başka buhranların da tetikleyicisi olmuştur. Bu da bir süre sonra yeni siyasi sistem taleplerini ülke gündemine taşımıştır. Kısaca yukarıda özetlenerek anlatmaya çalışılan gelişmeler Osmanlı Devleti’nin Avrupa karşısında gerilemesine yol açan temel faktörleri oluşturmaktadır.
- Okuma Sayısı: Bu yazı 3245 defa okunmuştur.
